Giellagas-institut

Sämikielah (tavekielâ, anarâškielâ já nuorttâlâškielâ) láá kielâi já kirjálâšvuođâ tođhosohjelm válduamnâseh. Toh hämmejeh oovtâ uuccâmčuosâttuv, mut jyehi kielâ lii jieijâs válduaamnâs. Válduaamnâs väljejuvvoo jo uuccâmmuddoost.

Tavekielâ linje lii uáivildum eenikielâlijd sárnoid tâi tooid, kiäin lii šiev tavekielâ táiđu.

Anarâškielâ ja nuorttâlâškielâ linjeh suápih válduamnâsin sehe viereskielâlijd algâttelleid já kielâ pyerebeht mättee uáppeid.

Sämikielâ oppâamnâs ulmen lii škovliđ kielâčeepijd sämmilii ohtsâškode táárbui várás. Valmâštum uáppeeh pargeh iärrás lasseen máttáátteijen, totken, jurgâleijen, kielâtipšom já kielâteknologia äššitobden sehe sämikielâlii mediast já haldâttâhpargoin. Kandidat- já maistertotkosij čođâldittem pištá suullân vittâ ive. Kandidattotkos čođâldittemäigi lii táválávt kulmâ ive já maistertotkos čođâldittemäigi kyehti ive.

Sämikielâ uápuid puáhtá juátkiđ ain tuáhtártotkos räi. Giellagas-institut lii Suomâ áinoo saje, kost sämikielâ puáhtá luuhâđ eenikielân ollâopâttâhtääsist. Ton lasseen Giellagas-institutist puáhtá luuhâđ sämikulttuur sehe tavekielâ vieres kiellân.

Sämikulttuur lii ohtâ historjá-, kulttuur- já viestâdemtiettuu tođhosohjelm válduamnâsijn. Sämikulttuur uápui ulmen lii sämisiärváduv já -kulttuur sehe toos kyeskee tieđâlii tutkâmuš tubdâm. Sämikulttuur kieđâvuššoo vijđáht maaŋgâi taavai kulttuurij já algâaalmugij uáinust. Sämikulttuur lii meid luándulávt čonâšum Tave-enâmij almolijd historjálijd, ohtsâškodálijd já riävtálijd tiilijd.

Sämikulttuur máttááttâs ulmen lii adeliđ tiäđu sämmilii ärbivyevi já ohtsâškode jieškote-uv peelijn já lasettiđ moovtâ sämikulttuurân. Nube tááhust viggâmuššân lii adeliđ čieŋâlub valmâšvuođâid puátteš máttáátteijeid, tieđetteijeid, virgeulmuid já totkeid. Máttáátteijen kuursâin tuáimih sämmiliih, syemmiliih já olgoeennâmliih äššitobdeeh. Máttááttâskiellân lii táválávt suomâkielâ, mut táárbu mield meid sämikielâ, eŋgâlâskielâ tâi ruotâkielâ. Válduamnâs lasseen oppâaamnâs suápá uálgiamnâsin ovdâmerkkân sämikielâ, antropologia tâi historjá uáppeid.

Giellagas-institut nubbe váldupargo máttááttem ooleest lii sämikielâ já sämikulttuur tutkâmuš, nube náál ettum puoh ton tiäđu lasettem, mii kuáská sämmilij kieláid, historján, ohtsâškoodán já eres kulttuuralmonáid. Tutkâmuš lii uási puoh pargei – professorij, lehtorij já eromâšávt totkei – pargoost, mut tot kulá meid uáppeid, ko sij čäälih loppâpargoidis já vala tast maŋa-uv máhđulávt juátkih jotkâuáppen.

Säämi kulttuurarkkâdâh

• Arkkâduv ovdedem
• Giellagas-institut sarnum sämikielâi korpus
• Arkiivvaid jienat oahppamateriálan / Arkistojen äänet oppimateriaaleiksi (Arkkâduvâi jienah oppâmaterialin) 2018
• Arkkâduv päikkisiijđoh

Sosiaal- já tiervâsvuođâsyergi sämikielâ ja -kulttuur uápuh

Nuuhâm projekteh:

Ketterä korkeakoulu (Neppiris ollâškovlâ) -haahâ

Monikielisen Inarin paikannimet (Maaŋgâkielâlii Aanaar päikkinoomah) (FT Taarna Valtonen, Suomâ Akademia 2017-2020)

Domestication (Sajadittem) -proojeekt

• Alkuperäiskansadiskurssien kotouttaminen ja poliittisten subjektien rakentaminen Saamenmaassa (Algâaalmugdiskursij sajadittem já poolitij subjektij hammim Säämist) lii Oulu já Laapi ollâopâttuvâi ohtsâš proojeekt, mon Suomâ Akademia ruttâdij 2015–2018.

Máinnasheargi (Mainâsergi) -projekti

• The Máinnasheargi research project - Modern viewpoints on Saami oral tradition (Mainâsergi tutkâmproojeekt – moderneh uáinuh sämmilii mainâstemáárbán)

Skolt Saami Music (Nuorttâlâš muusik) (FT Marko Jouste, Suomâ akademia 2015-2018)

Kolttasaamelainen muistipankki - Skolt Saami Memory Bank (Nuorttâlâš muštopaŋkki) (FT Marko Jouste, Suomâ Akademia 2015-2018)

Oovtâstpargokyeimih

Giellagas-institut máttááttâsâst já tutkâmušâst sehe ovtâskâs totkein láá noonâ ohtâvuođah já ennuv oovtâstpargo maaŋgâi eres siämmáá syergi tutkâmušinstitutijguin. Aldaaš oovtâstpargokyeimih láá iärásij lasseen

• Sämikuávlu máttááttâskuávdáš Anarist
• Sámi allaskuvla (Säämi ollâškovlâ) Taažâ Kuovdâkiäinust
• Laapi ollâopâttâh (il. Arktisaš kuávdáš) Rovaniemellä
• Thule-institut Oulust
• SIIDA - Sämimuseo já Paje-Laapi luándukuávdáš Anarist
• UiT - Taažâ arktisâš ollâopâttâh (il. Tromssa já Alta)
• Päikkieennâmlij kielâi tutkâmkuávdáš (KOTUS) Helsigist
• Suomalais-Ugrilainen Seura (Suomâ-Ugrilâš servi) Helsigist
• Säämi kielâkäldee - säämi aalmug ohtsâš já siämmást alemus merideijee orgaan sämikielâi koččâmušâin
• Lásságámmi - Siäđus ana huolâ Nils-Aslak Valkeapää äärbist

Alumneh

Giellagas-institut alumnáid kuleh puohah, kiäh láá čođâldittám Giellagasist totkos, sehe toh, kiäh láá valmâštum sämikielâ válduamnâsist ovdil institut vuáđudem.

Giellagas-institutân alumneh láá teháliih: sij movtiditeh tááláid uáppeid já išedeh uáppeid sirduđ pargoelimân. Giellagas uárnee-uv alumnáid já tááláid uáppeidis ohtsijd tooimâid já tábáhtusâid. Oovdiš alumnij já uáppei kuáhtám (Giellagasist pargoelimân -seminar) uárnejui tälviv 2015 Aanaar Siidast, mon ääigi Giellagasist valmâštum ulmuuh muštâlii jieijâs oppâm- já pargoeellimfiäránijn.

Giellagas-institut já Oulu ollâopâttâh tuálih ohtâvuođâ alumnijdis Alumniviärmáduvváin. Tot lii ávus já mávsuttes palvâlus, mon jesânin pyehtih servâđ puoh ollâopâttuv alumneh. Viärmáduv jesâneh finnejeh alumnij uđâsreeivâ páikkásis sehe povdiittâsâid tábáhtussáid, maid ollâopâttâh, tieđâkodeh já ovtâskâs škovlimohjelmeh (tego Giellagas-institut) uárnejeh.

Guttorm, Outi

Koukkari, Tuomas

Lehtinen, Miika

Magga Eira, Anni

Mettovaara, Jukka

Morottaja, Petter

Rasmus, Sierge

Sistonen, Mervi

Umeda, Ryo

Francett-Hermes, Michelle

Harlin, Eeva-Kristiina

Helander, Hanna

Rasmus, Minna

Tanhua, Sonja

Pargei šleđgâpostâ: ovdânommâ.suhânommâ(at)oulu.fi

Professor

• Ante Aikio - Luobbal Sámmol Sámmol Ánte

Ollâopâttuvlehtoreh

• Sigga-Marja Magga (Hovdâ) - Guhtur Niillas Juhána Sigga-Marja
• Marko Jouste
• Marja-Liisa Olthuis
• Markus Juutinen

Ollâopâttuvmáttáátteijeeh

• Minna Rasmus - Elle Ovllá Elle Máreha Minna
• Kaarina Vuolab-Lohi
• Anna-Liisa Väyrynen
• Petter Morottaja
• Mervi Sistonen
• Miika Lehtinen

Totkeeh

• Outi Autti
• Päivi Magga
• Tapio Nykänen (Frontiers of Arctic and Global Resilience (FRONT))
• Taarna Valtonen (dooseent)
• Veli-Pekka Lehtola (emeritusprofessor)
• Pekka Sammallahti (emeritusprofessor)